ÇÖKELME ve ÇÖKEL KAYALAR
Tabiatta en yaygın kaya gruplarından biri de çökel kayalardır. Sedimenter kayalar adı ile de bilinen bu kayalar çökelme (sedimentasyon) adı verilen işlevlerle oluşturulurlar. Çökel kayalar gerek oluştukları jeolojik dönemdeki iklim koşullarına, oluştukları ortamın fiziksel, kimyasal ve biyolojik koşullarına ışık tuttukları için gerekse petrol, kömür, tuz, boraks vb. gibi çok sayıda ekonomik maddeye yataklık yaptıkları için enteresan kayalardır. Çökel kayalar tabakalı yapıları, buna eşlik eden sedimenter yapıların mevcudiyeti, çökelme yolu ile oluşabilen mineraller içermeleri, fosil içermeleri gibi özellikleri ile diğer kayalardan ayrılırlar.
Çökel kayalar oluşma şekillerine göre farklı gruplara ayrılırlar. Kırıntılı çökel kayalar mevcut kayaların aşınma ve ayrışması sonucunda oluşan kırıntıların çeşitli etmenlerle taşınıp uygun koşullarda çökelmesi sonucunda oluşmuşlardır. Kimyasal çökel kayalar su içerisinde çözelti halinde taşınan maddelerin kimyasal reaksiyonlar sonucunda sudan ayrılıp çökelmesi sonucunda oluşurlar. Biyojenik ya da organik çökel kayalar ise canlılar tarafından oluşturulurlar.
Bir çökel kayanın oluşmasında çeşitli aşamalar vardır. Kırıntılı bir çökel kayayı oluşturan malzemeler mevcut (daha yaşlı) bir kayanın atmosferik koşullar nedeniyle aşınması ve ayrışması sonucunda üretilirler. Bu malzemeler rüzgar, su gibi etmenler tarafından tane ya da ergiyik halinde başka alanlara taşınırlar. Taşıma gücünün yeterli olmadığı ya da su içerisindeki malzemenin kimyasal reaksiyonlara uğradığı yerlerde bu malzeme birikmeye (çökelmeye) başlar. İçerisinde çökelme olan bu alanlara çökelme ortamı denir. Çökelme ortamı içerisinde biriken malzemeler uzun jeolojik dönemler boyunca üst üste yığılmakta, her yeni malzeme bir alttakini sıkıştırarak onun gömülmesine ve giderek taşlaşmasına neden olmaktadır.
Çökelme ortamları tektonik olaylar sonucunda oluşurlar. Jeolojik süreç içerisinde denizlerin karalar üzerine ilerlemesi (transgresyon) ile aşınma alanları su ile kaplanarak çökelme alanları haline gelirler. Benzer şekilde denizlerle kaplı olan alanlar da zaman içerisinde denizlerin karalar üzerinden çekilmesi (regresyon) ile aşınma alanı haline gelirler.